Boerenbouwkunst op Texel
450 jaar boerderijbouw in relatie tot agrarische geschiedenis en wooncultuur
Wilma Eelman
Gebonden, 480 pag., 28 x 24 cm, rijk geïllustreerd, een uitgave van Stichting Historisch Boerderij Onderzoek, 2010
Uitverkocht
Inleiding
Voor de Boerderijenstichting Noord-Holland 'Vrienden van de Stolp' en de Gemeente Texel werd door Wilma Eelman in 2002 een inventarisatie van stolpboerderijen, stolpschuren en schapenboeten uitgevoerd.
Tot ieders verrassing bleek daarbij dat Texel met 388 stolpboerderijen, -schuren en schapenboeten het hoogste aantal stolpen telde van alle gemeenten in de provincie Noord-Holland.
Veel kennis over stolpboerderijen in Noord-Holland is verzameld in De landelijke bouwkunst in Hollands Noorderkwartier, van L. Brandts Buijs.
Helaas beperkt dat standaardwerk zich tot het huidige vaste land van de Provincie, waardoor de specifieke kenmerken van de Texelse stolpen daarin onbesproken blijven.
Tevens rees de vraag wanneer en hoe die stolpboerderijen op Texel terecht kwamen en waarom en hoe ze in de loop der tijd veranderden.
Dit was voor Eelman aanleiding om hier verder onderzoek naar te doen en de verspreid aanwezige kennis over bouw en kenmerken van Texelse boerderijen te verzamelen met de bedoeling dit in boekvorm te presenteren.
Hiertoe werd er een beroep gedaan op huidige en voormalige restauratie-architecten, aannemers, rietdekkers, boeren, boerderijbewoners en eigenaars. Daarnaast werd literatuur-, en archief-onderzoek uitgevoerd.
Circa tweehonderd notariële boedel-inventarissen leverden bijvoorbeeld een schat aan informatie op over de indeling van boerderijen, het boerenbedrijf en de boerenwooncultuur op Texel vanaf de 17de tot en met de 19de eeuw.
Beeldmateriaal
In het boek is veel beeldmateriaal opgenomen: ruim 300 bouwtekeningen, opmetingen, foto's, schilderijen, tekeningen en prenten van onder andere Blok van der Velden, R.S. Bakels, J.A. Crescent, en Souwtje de Wijn.
Dit materiaal berust in musea en bij particulieren op Texel en elders, in de gemeentelijke kunstcollectie, diverse Nederlandse archiefinstellingen, de voormalige Stichting Historisch Boerderij Onderzoek, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Nederland en de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau.
Veel hiervan is niet eerder gepubliceerd.
Inhoudsopgave
1. Sporen uit een ver verleden
Oude boerderijen die verdwenen zijn; Terpen op Texel; Vroege bedijkingen en inpolderingen
2. De eerste stolpen in Noord-Holland
Boeren en beleggers in Hollands Noorderkwartier; Bouwkundige experimenten; De herkomst van het woord stolp
3. De eerste stolpen op Texel
Agrarisch Texel in de 16de eeuw; Op het spoor van de eerste stolpen; Boerderijen en cartografen;
Noord-Hollandse beleggers en hun Texelse boerderijen
4. Het boerenbedrijf op Texel in de zeventiende en achttiende eeuw
Schapen, rundvee, gemengd bedrijf en neveninkomsten; Koehandel met Holland en schapenhouderij op Texel; Notariële boedelbeschrijvingen; Pachtcontracten; Balthasar Huydecoper en zijn registraties; Texelse boeren en de zee
5. De gouden eeuwen van de stolpenbouw op Texel
De korte voorhuizen van de eerste Texelse langhuisstolpen; De voorhuizen worden langer; Topgevels, windveren en makelaars;
Hoe de Texelse langhuisstolpen hun voorhuis kwijt raakten; Stolpen zonder voorhuis; Schapenboeten; Andere onvolledige stolpen
6. Boeren en aannemers
Wie betaalt, die bepaalt: van duinboerderij tot stolpen met dubbel vierkant;
Van timmerman tot aannemer; Een Texelse boerentimmerman rond 1700; Het vierkant wordt gesteld
7. De bouwmaterialen van de Texelse boerderijbouwers
Scheepsmasten, roeiriemen en ander hout; Van met leem besmeerd vlechtwerk tot Belgische baksteen; 'Het dac van goet ried';
Heelbakken, Harlinger witjes, steigerende paarden en zeegezichten; Bremergroen, blikwanus en vliegenblauw
8. Het bedrijfsgedeelte
Rijing en hooivak; Texelse en Noord-Hollandse stallen; Wagendeuren met en zonder bogen; De kelder
9. Wonen in een Texelse stolpboerderij tot en met de negentiende eeuw
Plaggen van de Mient in de heerd: de keuken in de zeventiende en achttiende eeuw; Het voorhuis; Opkamer, spijskamer en gang;
Ontwikkelingen in de boeren wooncultuur in de achttiende en negentiende eeuw
10. Nieuwe invloeden
Agrarisch Texel in de negentiende eeuw; Negentiende-eeuwse stolpboerderijen; Mode-verschijnselen;
Zeeuwse, Zuid-Hollandse, Groninger en Gelderse boerderijen in de nieuwe polders
11. Erf en bijgebouwen
Het oude Texel; De nieuwe polders
12. Ontwikkelingen in een stroomversnelling
Agrarisch Texel in de eerste helft van de twintigste eeuw; De laatste stolpboerderijen voor agrarisch gebruik
De boerderijen van het Bureau Wederopbouw Boerderijen
De ruilverkaveling en daarna
Nieuwe bestemmingen voor de stolpboerderij
Samenvatting
Verklarende woordenlijst en Texelse termen
Herkomst der afbeeldingen, bronnen, literatuur en registers
Een beknopte samenvatting
