Toen Texel nog Fries was

Nico Dros

Slappe kaft, 80 pagina's met illustraties in kleur, 2de druk 2018
Uitverkocht

Een historisch essay, geschreven op verzoek van het College van Burgemeester en Wethouders in het kader van 'Texel 600 stad'.

De auteur koos een mooi thema en een prikkelende titel voor zijn verhaal, dat gaat over de vroege 'donkere' Middeleeuwen.
Een periode waarnaar nog weinig onderzoek werd gedaan.



                     



Dros begint bij de ontstaansgeschiedenis van het eiland, vanuit de oer-tijd tot aan de 'overwateringen' in de 12de en 13de eeuw.
Door de voortgaande stijging van de zeespiegel raakte Texel rond het jaar 1200 los van het vasteland.
Behalve over de strijd van de bewoners tegen de zee gaat dit verhaal over de middeleeuwse leefwereld: het heidendom, het oude Friese gewoonterecht, de overalbeweiding, en de manier waarop in onze contreien gezamenlijk besluiten werden genomen en conflicten bijgelegd.

Nadat de landstreek Texla onderdeel werd van het Karolingische rijk, kreeg de bevolking staatsgezag en christendom opgelegd.
Sindsdien werd de rol van de geestelijkheid in het landbezit belangrijk.
Dros plaatst de lokale geschiedenis in een breder historisch kader.
Hij laat zien hoe de Texelaars gaandeweg hun Friese vrijheid kwijtraakten en ten slotte onder Hollands grafelijk bestuur kwamen.

Het leuke van van dit verhaal is de Friese invalshoek van waaruit de vroege geschiedenis van de Texelse regio gestalte krijgt.
Daarbij roept de auteur interessante vragen op, en opent hij tegelijk vensters op een boeiende, weinig bekende periode uit ons verleden.

In zijn nawoord maakt Dros duidelijk dat het uitventen van stadsrechten, zoals Willem VI dat deed, voor de Hollandse graaf een uiterst lucratieve inkomstenbron was.
Het had voor Texelaars zeker voordelen. Maar het was tegelijk een donatie van bevoegdheden die men de bevolking eerder had ontnomen, en waarvoor nu flink betaald moest worden.

In een bijlage sluit het boekje af met de pagina vol notities, die secretaris Falkoogh in 1579 zijdelings aan het Privilegiën-boek toevoegde.
Het is een greep interessante historische feiten, in willekeurige volgorde bij elkaar geschreven, met enkele saillante vergissingen, die samen een curieuze kleine Texelse kroniek vormen.


Zie ook : Boeken van Nico Dros




Ruumte skaadt niet

Tessels praate, sèègies en anekdotes

Gré Dros

Harde kaft, 115 pag., 15 x 20 cm, Het Open Boek 2009
Samengesteld door Theo Timmer, met illustraties van Monica Maas
Uitverkocht



                    



De tijd vliegt voorbij.

Om het met ommoe Kortenhoeven te zeggen: 'Je piest ers en je striekt je heer d'ers glad en 't is alweer eetestied.'

Twintig jaar lang verzorgde Gré Dros een taalrubriek voor het tijdschrift van de Texelse Historische Vereniging.
Ze schreef over de eigenaardigheden van het dialect, over de klank daarvan, maar ook over ouwe liedjes, de taal uit haar kinderjaren, de sèègies, en soute bóóne en boeskippe.

In de latere periode lag het zwaartepunt meer op de herinneringen, anekdotes en kleine verhalen.
Over legendarisch sterke jutters, vliegende eb, kattenvreters en meer van dat.


Bijlage : Regen, zon en wind


Artikel uit de Texelse Courant




Langs Pagga's paadje

Over de laatste bewoners van een plaggenhut op Texel

Irene Maas

Harde kaft, 64 pag., 17,5 x 23 cm, met foto's en documenten, aangevuld met tekeningen van Monica Maas
Uitverkocht



                    



Op de nog niet ontgonnen gronden van de Westermient, van god en alle mensen verlaten, woonde in de tweede helft van de 19de eeuw Kees Gorter, een man die 'Pagga' werd genoemd.
Van deze Pagga wordt verteld dat het 'een hele beste jutter' was.
En ook dat hij vreselijk kon vloeken.

Hij woonde met zijn vrouw in een plaggenhut, een 'zooien huus', dicht onder de duinkant, op een plaats waar later bos is geplant, niet ver van de Bleekerij.
Van hun woning is niets meer terug te vinden.
De hut kwam leeg te staan toen het bejaarde echtpaar in 1909 verhuisde naar het Gesticht van Weldadigheid in Den Burg.
Arbeiders van Staatsbosbeheer hebben hem nog een aantal jaren als schaftkeet gebruikt, maar in 1917 is hij uiteindelijk afgebroken.

Er loopt nu een voetpad langs, 'de Paggaweg', maar tussen de bomen en braamstruiken herinnert niets meer aan Antje Dekker uit Oudeschild, die als ongehuwde moeder naar de Mient was verhuisd en bij Kees Gorter terechtkwam.
Niets meer over hun leven, het harde en schrale bestaan onder de duinkant, de kinderen die ze er kregen en verloren.

Aan de hand van overleveringen, knipsels en dagboeknotities hebben Irene en Monica Maas het levensverhaal van deze mensen kunnen reconstrueren.

Ze brengen ons daarmee terug naar het ongerepte landschap van de Westermient, een gebied dat door Jac. P. Thijsse geroemd is om zijn betoverende schoonheid, maar waarin het bestaan hard en arm was en alleen de sterksten konden overleven.







Deze foto moet kort voor 1909 zijn gemaakt. De man links is waarschijnlijk Jan Flens, eigenaar van het in 1907 gebouwde Badhotel in De Koog.
Volgens zeggen bezocht hij de Gorters met een Engelse journaliste.
Op zijn verzoek zijn de bewoners buiten gaan zitten, uit zichzelf zouden ze dat nooit voor vreemden hebben gedaan.

Van deze foto zijn verschillende kopieën in omloop, waarop het gezicht van Pagga minder herkenbaar is omdat het in de lichtveeg is bijgetekend.
Achterop staat in potlood geschreven: 'Ter gedagtenis aan Uw ouwe buren C. Gorter en A. Gorter-Dekker.'
De foto was voor Cees Schoenmaker en Trijntje Witte, die woonden in wat tegenwoordig het 'Huussie van Pranger' wordt genoemd, aan de Tempeliersweg.







Arbeiders van het Staatsbosbeheer met plantwiggen en zinken emmers plantgoed



De grindweg naar 't dorp de Koog

Uit het schrift van Antje Gorter, de dochter van Pacha

Wonen in een zooien huus

Het hondje van Pagga


Zie ook : www.juthout.nl




Omringd door zee

Jan Wolkers

Harde kaft, 35 pag., 12,5 x 19,5 cm, 10de druk 2022, € 10,-







Vanaf 1970 huurden Jan en Karina Wolkers in de maanden mei en september een vakantiehuisje in het uiterste noorden van Texel.
Ze kwamen terecht bij mevrouw Boon-Verberg, soldatenmoeder en ereburgeres van de Georgische hoofdstad Tiblisi.

Het boekje bevat korte teksten met persoonlijke herinneringen en dagboeknotities over mevrouw Boon en haar zoon Arie, over kilo-blikken kaviaar en verhalen die de ronde deden over Brits-Indische soldaten.

Maar ook over de kleur blauw op het omslag van het Verkade-album, een picknick in de Buitenmuy en de schok die die moord op Allende bij hen teweegbracht.

De columns uit Omringd door zee zijn in mei 1998 voorgelezen in het radio-programma Onvoltooid verleden tijd van de VPRO.
Onder dezelfde titel zijn ze eerder door uitgeverij de Harmonie als radio-columns op cd uitgebracht, met muziek van het Willem Breuker collectief.

Ze staan ook in de essay-bundel Wolkers in Wolkersdorf


De noordpunt van het eiland




De grazige weiden

Een essay over Jac. P. Thijsse

Jan Wolkers

Slappe kaft met cahiersteek, 20 pag., 15 x 22 cm, 2003
Uitverkocht







'In mijn prille jeugd waren er maar twee schrijvers.

God, die de bijbel had geschreven en Jac. P. Thijsse, die de Albums van Verkade geschreven had.'


Jan Wolkers vertelt geanimeerd over zijn kennismaking met het werk van Thijsse, thuis en in het logeerkamertje bij zijn grootouders aan de Amsterdamse Overtoom, waar hij dagenlang 'als in een grazige weide' tussen de boeken en albums heeft liggen bladeren en lezen.

Bij Thijsse herkent hij nog altijd de leermeester en de didacticus: 'Die je bijna persoonlijk in het soppende veenmos terneder wil drukken om planten te tekenen en te ontrafelen.'

'Hem citeren is onbegonnen werk, want het gaat maar door, als een hoorn van overvloed waaruit hij de hele flora en fauna van ons land over je uitstort in woorden en beelden die je voorgoed bij blijven.'


Ballade voor Jac. P. Thijsse - Ivo de Wijs




Opstand der Georgiërs

'Sondermeldung Texel'

Dick van Reeuwijk

Slappe kaft, 72 pag., met foto's in zwart-wit, 14,5 x 20 cm, 9de druk 2024, € 12,50

De Duitse editie is herdrukt in 2023, de Rebellion is uitverkocht



                     



Voorjaar '45. Het einde van de tweede wereldoorlog was in zicht.
Niemand kon vermoeden dat een van de bloedigste veldslagen op Nederlandse bodem nog moest beginnen.
Het vredige Texel zou daarvoor het trieste decor worden.

800 Georgiërs waren er gelegerd als hulptroepen van de Duitsers.
Als soldaten van het Rode Leger waren ze in 1941 aan het oostelijk front
Begin april 1945 zouden de Georgiërs worden ingezet tegen de oprukkende geallieerden.

In de nacht van 5 op 6 april kwamen ze in opstand: de operatie 'Dag der Geboorte'.
Texel werd Europa's laatste slagveld, waar honderden Duitsers, Georgiërs en Texelaars de dood vonden.
De gevechten duurden tot 20 mei.
Pas toen arriveerden de Canadezen en eindigde het Texelse drama, dat in de rest van Nederland bijna werd vergeten.

DICK VAN REEUWIJK maakte voor de NOS een opzienbarende film over de opstand van de Georgiërs.
Hij reisde o.a. naar de Sovjet-Unie om oud-strijders te interviewen.
In 1995 is deze uitgave herzien en aangevuld met een aantal niet eerder gepubliceerde foto's.






De zwaar beschoten vuurtoren bij de Cocksdorp, het laatste bolwerk van de Georgiërs






Georgiërs en Duitsers in Polen op weg van Kruszyna naar Deblin




LITERATUUR

UITVERKOCHTE TITELS

Geweld en vuur over de Eierlandse Polder - Albert Dros Dzn, oorlogsherinneringen van de landbouwer van hoeve Bland en Berg
Muiterij aan het Marsdiep - J.A.C. Bartels, verzameling foto's uit het archief van de auteur met een beschrijving van de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de
De Georgische opstand, gebonden, 96 pag., 22,5 x 28,5 cm, uitg. De Bataafse Leeuw 1986
Texel Nederlands laatste slagveld - J.A.C. Bartels en W. Kalkman, uitgebreide beschrijving van achtergronden en gebeurtenissen tijdens de Georgische opstand, gebonden, 16 x 23 cm, 335 pag., met foto's
Texel 1945, een gesprek met Artemidze - Connie Brood, 16 pag., 15 x 21, geniet, overdruk van een interview uit Vrij Nederland 2 april 1983
Dag soldaat, dag mooie soldaat - Imme Dros, jeugdboek, uitgeverij Querido
Van Texel begon de victorie - Piet van As, een jongensboek uit de jaren vijftig
Tragedie op Texel - J.A. van der Vlis, vijftig ooggetuigen over de Georgische opstand; 14 x 21 cm, 128 tekstpagina's, plus enkele katernen met foto's
Dit boek verscheen voor het eerst bij Becht in 1946. Er bestaan drie verschillende edities van.
Water, wind en vuur - K. Norel, roman, uitgave La Rivièra en Voorhoeve, 1970




Texel 1945

Gesprek met Artemidze, leider van de Georgiërs-opstand

Connie Brood

Geniet, 16 pag., een overdruk uit Vrij Nederland, 1983
Omslag: Artemidze bij het russenkerkhof op Texel







Op 5 april 1945 namen in een bunker op Texel drie Georgiërs een beslissing die verstrekkende zou gevolgen gaan hebben.
Ze maakten deel uit van het 822-ste Georgische Infanterie-bataljon dat sinds 1943 bij de Duitse Wehrmacht was ingelijfd.

Jewgeni Artemidze (secretaris van de partij-organisatie van het bataljon), Sjalwa Loladze (de militaire leider van het bataljon) en Sergej Gudzjabidze (politiek-commissaris) besloten om in opstand te komen tegen de Duitse Wehrmacht op Texel.
Een onmogelijke zaak op een ongeschikt tijdstip: de oorlog was aan Texel vrijwel voorbij gegaan en er heerste een stemming dat het zo wel zou blijven tot aan het naderende einde.

De opstand werd neergeslagen

Van de drie leiders overleefde alleen Artemidze de strijd die aan bijna 500 Georgiërs, 117 Nederlanders en ± 2000 Duitse militairen het heeft gekost.








De geest verwaait

Texelse verhalen en beelden over dementeren

Paperback, 80 pag., 12,5 x 20 cm, najaar 2001
Uitverkocht







De geest verwaait is een bundeling van verhalen, gedichten en foto's met als thema dementie.

De ene keer serieus, dan weer met een knip-oog, wordt dit onderwerp behandeld door: Aris Bremer, Margot Doorgeest, Theo Timmer, Daan Welboren, Theun de Winter, Nico Dros, Frans Hopman, Harry de Graaf, Marianne Witte, Kees Vlaming Mzh.
En ook door de fotoclub Texel en studenten van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten Den Haag.

De geest verwaait is in 1997 door Het Open Boek geproduceerd voor het Project Dementie Texel